Op 19 oktober 2024 opende in het Mondriaanhuis de tentoonstelling ‘Mondriaan: Een betere wereld’. Aanleiding voor deze expositie is het verschijnen van de gelijknamige graphic novel van Erik de Graaf. De stripauteur eert de beroemde schilder met een kleurrijk verhaal over de laatste bewogen jaren van zijn leven in Parijs, Londen en New York. Erik vertelt hoe zijn boek en de tentoonstelling tot stand zijn gekomen.
Hoe Mondriaan per toeval op Eriks pad kwam
Dat Erik drie jaar lang zou werken aan een boek van 300 pagina’s over Mondriaan, had hij vooraf niet kunnen bedenken. De kunstenaar kwam haast per toeval op zijn pad. Erik: ‘Ik ben gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog en de invloed van deze periode op de mensen die toen leefden. Toen ik las dat Mondriaan tijdens de oorlog vanuit Parijs naar Amerika vluchtte, wist ik meteen: “hier moet ik iets mee”. Na het afronden van twee andere graphic novels, ben ik in het leven van Mondriaan gedoken.’
Een minder bekende kant van Mondriaan
Tijdens zijn research ontdekte Erik een minder bekende, idealistische kant van de kunstenaar, die in zijn schilderijen streefde naar evenwicht tussen tegenstellingen als blauwdruk voor een betere wereld. Een verhaal dat Erik meteen greep: ‘Het leven in aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog werd steeds donkerder, terwijl Mondriaan juist lichtheid probeerde te creëren. Ik vond die tegenstelling zo sterk, dat ik besloot in te zoomen op de laatste elf jaar van zijn leven. Dat was tussen 1933 en 1944, dus precies de tijd waarin het nazisme opkwam en de oorlog uitbrak. Mondriaan vond zijn werk dusdanig belangrijker dan zichzelf, dat hij om zijn kunst te beschermen besloot te vluchten via Londen naar Amerika.’
''Dingen die nooit meer te zien zijn, kun je zichtbaar maken.''
Een wereld tot leven brengen
In zijn boek verbeeldt Erik een periode uit het leven van Mondriaan waar weinig beeldmateriaal van is. Als stripmaker is dat juist fijn, legt Erik uit: ‘Dingen die nooit meer te zien zijn, kun je zichtbaar maken. Je brengt als het ware een wereld tot leven.’ Overigens is het verhaal grotendeels gebaseerd op feiten: ‘Ik heb veel informatie uit boeken, brieven en getuigenissen in mijn graphic novel verwerkt. De stukken waar geen bronnen van zijn, zijn fictie. Het is geweldig dat ik als maker die vrijheid kan nemen.’
Zo verwerkte Erik Mondriaans kijk op neoplasticisme (de kunsttheorie waarin geometrische vormen en primaire kleuren centraal staan) op een originele manier in zijn boek. Erik: ‘Mondriaan schilderde niet alleen, hij dacht ook na over andere kunstvormen. Zo heeft hij bijvoorbeeld een theaterdecor ontworpen. Ik heb lang nagedacht hoe ik dit in het boek visueel zou maken. Uiteindelijk heb ik Mondriaan aan journalist en vriendin Charmion von Wiegand laten vertellen over zijn filosofie en zie je dat verbeeld in een straat in neoplastische stijl. Je kunt als lezer door de straat lopen en naar binnenkijken en zo een indruk krijgen van zijn ideale wereld. In het boek is deze scène een uitklapplaat geworden, in de tentoonstelling wordt het een grote blow-up.’
Uitdenken, schetsen, weglaten en verplaatsen
Door uitvergrote illustraties uit Eriks graphic novel te combineren met uitleg over de filosofie van Mondriaan, maakt de bezoeker in de tentoonstelling kennis met Mondriaans wereldideaal en hoe dit zich verhield tot de wereldproblematiek. Daarnaast laat de expositie zien hoe het boek van begin tot eind tot stand is gekomen. Erik hanteerde hiervoor een bijzondere werkwijze, geïnspireerd op het werk van stripauteur Barbara Stok: ‘Ik heb eerst het grote verhaal bedacht. Vervolgens heb ik kaartjes gemaakt van losse scènes in tekst. Die heb ik net zolang verplaatst totdat er een logische volgorde ontstond. Daarna heb ik thumbnails gemaakt: eigenlijk de layout per pagina waarin je bepaalt welke plaatjes er op een pagina komen. Vervolgens ben ik de pagina’s gaan schetsen, inkten en inkleuren. Dit proces herhaalt zich elke keer, je laat wat weg of je komt weer op nieuwe dingen.’
Het verhaal van Mondriaan blijven vertellen
Tijdens de tentoonstellingsperiode geeft Erik verschillende masterclasses voor volwassenen en workshops voor kinderen. Hij ziet dit als een extra kans om het verhaal van Mondriaan te blijven vertellen. ‘Natuurlijk, tekenen geeft plezier en ik vind het fijn om te zien hoe leuk mensen het vinden om te tekenen. Dat heb ik zelf ook: ik ging soms ‘s avonds nog voor de lol aan het werk. Maar kunst kan een belangrijke maatschappelijke functie vervullen, zoals Mondriaan al liet zien. De wereld zou nu ook wel een nieuwe Mondriaan kunnen gebruiken. Ik vind het belangrijk dat mensen deze kant van de kunstenaar kennen om hem de eer te geven die hij verdient.’
De graphic novel 'Mondriaan, een betere wereld' is verschenen bij uitgeverij Scratch Books en is ook verkrijgbaar in de museumwinkel en webshop van het Mondriaanhuis. De gelijknamige expositie is te bezoeken tot en met 2 maart 2025.